Maaldag 10 mei 2025

De Duitsers kwamen met een militair voertuig naar het stoomgemaal Arjen Gerritsma

Re-enactment bij stoomgemaal
Hertog Reijnout in Nijkerk

NIJKERK Het in Australië woonachtige echtpaar John en Anita Lange woonden zaterdag bij Stoomgemaal Hertog Reijnout een re-enactment bij over hen inmiddels overleden Joodse (schoon)vader Hans Lange. Hij zat, samen met zijn echtgenote Lore, tijdens de Tweede Wereldoorlog drie jaar ondergedoken bij de familie Van As in de molenstomp. De Nijkerkse verzetsman Hendrik Hendriks had hier een belangrijke rol in. ,,The family Van As en Hendrik Hendriks are the real heroes”, aldus John Lange.

door Belinda van der Horst

Door de Werkgroep van het stoomgemaal is in het Bezoekerscentrum een expositie ingericht over de onderduik van het echtpaar Lange. Ook is er een korte documentaire over hen te zien. John Lange opende de expositie en blikte in zijn dankwoord terug over de memorabele geschiedenis van zijn ouders. Er waren ook nazaten aanwezig van de familie Van As en van Hendrik Hendriks. Bijzonder hoe deze drie families met elkaar verbonden zijn en elkaar ontmoeten. Jan van de Veen, vrijwilliger bij het stoomgemaal, onderhoudt het contact met  John Lange. Hij vertelt dat het gezelschap een kijkje mocht nemen in de molenstomp. ,,Vanaf 1883 tot 1978 heeft de machinist van het stoomgemaal altijd in de molenstomp gewoond. Bijzonder is dat er in die tijd maar vier machinisten zijn geweest. De molenstomp is begin jaren tachtig van de vorige eeuw verkocht en eigendom van de bewoners Paul en Wil Hogeman”, aldus Van de Veen. ,,Voor John Lange was het bijzonder om door hetzelfde raam naar buiten te kijken als zijn ouders gedurende hun onderduik. Zij keken voortdurend vanuit hun raam de dijk af om te zien of er onraad aankwam. In 1943 gebeurde dat ook, de Duitsers hadden het idee dat er wapens in het gemaal waren verstopt. Hun zoektocht leverde echter geen wapenvondst op, en belangrijker, het echtpaar Lange werd niet gevonden in hun schuilplaats onder het dak. Het was een bijzonder bezoek waar John en Anita Lange heel blij mee waren”, aldus Van de Veen.

STOOMGEMAAL

In aanwezigheid van publiek werd er met re-enactment een waargebeurd voorval uit 1945 nagespeeld. Re-enactment is het naspelen of uitbeelden van historische gebeurtenissen, meestal op de plaats waar deze oorspronkelijk plaatsvonden, door deelnemers in historisch kostuum. Het ging als volgt: Een Duits militair voertuig kwam langs de dijk naar het stoomgemaal gereden. Twee Duitse militairen stapten uit. Een van hen begon tegen onderduiker ‘Hans Lange’, gestoken in overal en op klompen, te schreeuwen dat het stoomgemaal onklaar moest worden gemaakt. Omdat Lange afkomstig was uit Duitsland, beheerste hij deze taal ook en kon hij hen moeiteloos te woord staan. Machinist ‘Coos van As’ zette de stoommachine stil en verwijderde een onderdeel waarmee geen schade aan het stoomgemaal werd toegebracht. De Duitsers hadden hier toch geen kennis van en trapten in de list. Ze vertrokken spoorslags, want de geallieerden rukten al op. Hans en Coos vielen elkaar juichend in de armen. ’s Middags werd het re-enactment nog een keer herhaald. De Duitse acteurs zijn van re-enactmentgroep Frontkämpfer. Hans Lange werd gespeeld door Feije Duim, acteur bij toneelgroep Het Gebeuren uit Hoevelaken. Lex Pieters vertolkte de rol van Coos van As. De re-enactment vond plaats in het kader van tachtig jaar vrijheid.

DUITSERS

Het was een bijzondere ervaring om als toeschouwer deze re-enactment mee te maken, in de wetenschap dat dit echt is gebeurd. Zouden de Duitsers met het onderdeel hun land nog hebben bereikt?  Adriaan Schipper, van de Werkgroep van het stoomgemaal, vertelt dat het spelen van Duitsers lang op weerstand stuitte in tegenstelling tot het spelen van geallieerden. Een Duits uniform aantrekken boezemde afkeer in. Langzaam kwam er een kentering in, de Duitsers maken nu eenmaal onderdeel van de geschiedenis uit.

HERBELEVEN

,,Eigenlijk was Hans Lange jonger dan ik, maar de mannen bij Het Gebeuren waren verhinderd of op vakantie”, vertelt acteur Feije Duim.  Hij vindt het bijzonder om de rol van Lange te vertolken en doet dat- naar eigen zeggen- in zijn beste schoolduits. ,,Re-enactment is een leuke manier om de geschiedenis te laten herbeleven. Op de plek waar je staat is het gebeurd. De mensen van toen zijn er niet meer, maar de plekken wel”, zegt hij. 

NEDERLANDSE NATIONALITEIT

John en Anita Lange maken een reis langs plaatsen in Duitsland en Nederland waar hun wortels liggen. Lange vertelt dat zijn zus Helen, die in 1944 werd geboren en voor haar veiligheid veertien maanden in een klooster in Harderwijk werd ondergebracht, en haar man vanwege hun leeftijd niet in staat zijn om de lange reis vanuit Australië te maken. Het echtpaar Lange is in Duitsland naar Moers geweest, de geboorteplaats van (schoon)moeder Lore. Ook hebben ze een Joods museum bezocht, waar Lange tot zijn verrassing familiefoto’s aantrof. Hij was onwetend van het feit dat er een struikelsteen van zijn grootvader Julius Busack bestond. 

HELDEN

Hoewel het echtpaar Lange al eerder in Nederland is geweest en ook het stoomgemaal heeft bezocht, vinden ze het speciaal om hier weer te zijn, op de plek waar hun (schoon)ouders de oorlog overleefden. Ondanks dat Hans en Lore Lange naar Australië emigreerden, hebben ze altijd hun Nederlandse nationaliteit behouden uit dankbaarheid voor het redden van hun leven. Lange is ervan overtuigd dat de buren die in de omgeving van de molenstomp woonden, op de hoogte zijn geweest van de onderduik van zijn ouders. Ze werden weleens buiten gezien en de familie Van As kreeg de vraag wie deze mensen waren. ,,The family Van As en Hendrik Hendriks are the real heroes”, aldus Lange. Hij sprak zijn dankbaarheid naar hen uit voor het redden van zijn ouders. Zij hebben altijd contact gehouden met het stoomgemaal en John Lange zet deze traditie dan ook graag voort. De werkgroep van het stoomgemaal en alle betrokkenen kunnen terugzien op een mooie en memorabele dag. 

Alle genodigden, nakomelingen van de fam. Van As, fam Hendriks en fam Lange samen met voorzitter van de Stichting Henk Jan van Dasselaar en Jan van de Veen.

 

John Lange, de zoon van Hans Lange

 

De re-enactment groep “Die Frontkämpfer”, acteur Feije Duim en de machinist van dienst Lex Pieters met in zijn hand het essentiële onderdeel van de machine dat de Duitsers mee namen en dachten daarmee het gemaal “onklaar” te hebben gemaakt.